Çınar (Platanusorientalis) Çınargiller (Platanaceae) ailesinden bir türdür. Türkiye'de Istranca, Çatalca-Kocaeli, Ergene, Güney Marmara, Batı, Orta ve Doğu Karadeniz, Asıl Ege, İç Batı Anadolu, Yukarı Sakarya, Orta Kızılırmak, Yukarı Kızılırmak, Konya, Yukarı Fırat, Erzurum-Kars, Yukarı Murat-Van, Hakkari, Antalya, Adana, Orta Fırat, Dicle alt bölgelerinde doğal yayılış göstermektedir.
Türkçe literatürde genellikle çınar olarak adlandırılsa da, bazı yörelerde biladan, çaymığ, çilbirtir, gavulağan veya kavlağan olarak bilinir. Bilimsel olarak Platanusorientalis L. şeklinde tanımlanır.
Platanus etimolojisi
Platanus Eski Yunancada `düz, düzlem` anlamına gelen platos kelimesinden türetilmiştir.
orientalis etimolojisi
Orientalis Latincede orientale kelimesinden gelir ve doğuyu hatırlatan veya doğudan gelen anlamına gelir; Asya veya Avustralya kaynaklı tür dağılımına dikkat çeker. Tür epiteti ardına yazılan kısaltmalar türü yayınlayan bilim insanlarını belirtir. L. kısaltması bilim insanı Carl Linnaeus (1707-1778) için kullanılmıştır; Linnaeus modern taksonominin babası, İsveçli bir botanikçi, doktor ve zoologdur.
Morfoloji
30-40 m boylanabilen, 5-6 m gövde çapı oluşturabilen, yaprak döken, odunsu bir türdür. Gövde kabuğu açık gri veya yeşilimsi gri renktedir; yaşlı gövdelerin kabukları küçük pullar halinde dökülür. Yapraklar 3-7 loblu, 11-18 x 12-24 cm ve açık yeşil renklidir, tüysüz veya az tüylüdür; loblar kaba dişli veya tali loblu, uçları sivridir; yaprak sapı 2.5-7.5 cm uzunluktadır, yaprak sapının dip kısmı daha geniştir ve tomurcukları saklar, tomurcuklar kışın yaprakların dökülmesi ardından belirir. Bir evciklidir, yani dişi ve erkek çiçekler aynı ağaç üzerinde görülür. Çiçeklenme Mart-Mayıs ayları arasında gerçekleşir; çiçekler tek tek göze çarpmaz, yoğun ve küresel kümeler halinde bir sapa üzerindedir. Erkek çiçekler taç yapraklardan çok daha uzun erciklere sahiptir, çiçek kümeleri yaklaşık 2 cm uzunlukta bir sapa dizilidir. Dişi çiçekler uzun boyuncuklara sahiptir ve tepecik kıvrıktır; çiçek kümesi sapı 7-11 cm uzunluktadır. Meyveler 2-3 cm çapta küreseldir; önceleri yeşil, olgunlukta açık kahverengindedir; her bir sapta 3-6 adet bulunur.
YETERSİZ VERİ / DATA DEFFICIENT Yeterli bilgi bulunmamaktadır. Tükenme riski değerlendirmesi yapılamamaktadır. Nesli tükenme tehlikesi altında olan türlerin kırmızı listesi Uluslararası Doğal Hayatı ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği tarafından hazırlanmaktadır.
Benzer taxonlarTürkiye´de doğal yayılan diğer Platanus türleri:P.orientalis Gözlem bildirilen diğer Platanus türleri:P.occidentalis
Kaynaklar
Akkemik, Ü. (Ed). 2018. Türkiye’nin Doğal-Egzotik Ağaç ve Çalıları. Orman Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara. 684s.
Davis,P.H., Cullen,J., & Coode,M.J. (1962-1988). Flora of Turkey and The East Aegean Islands. Edinburgh University Press
Agaclar.org -Türkiye'nin Ağaç Arşivi. (n.d.). https://www.agaclar.org/agac.asp?id=386
Platanus orientalis L. (n.d.). Plants of the World Online. https://www.plantsoftheworldonline.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:685873-1
Platanus orientalis - Euforgen European forest genetic resources programme. (n.d.). EUFORGEN European forest genetic resources programme. https://www.euforgen.org/species/platanus-orientalis/
NGBB (2022). Bizim Bitkiler. https://bizimbitkiler.org.tr. Erişim tarihi 5Ağu2022 (Türkiye bitkileri listesi, yayılış bilgileri ve Türkçe adları)
Kırsal Çevre (Sürekli). Kırsal Çevre ve Ormancılık Sorunları Araştırma Derneği. http://www.kirsalcevre.org.tr (Gönüllülerin bölgesel gözlemleri ile yayılış bilgilerinin güncellenmesi)
Lindon, Heather, Gardiner, Lauren, Vorontsova, Maria, & Brady, Abigail. (2020). Gendered Author List International Plant Names Index 2020 (Version 2) [Data set]. Zenodo. https://doi.org/10.5281/zenodo.3911077 (Tür epitetlerinde kullanılan bilim insanlarının isim kısaltmaları)
IUCN (2022). The IUCN Red List of Threatened Species. Version 2022-1. (Türkiye´deki tehlike altında bulunan türler listesi)