Sorbus torminalis

İdris Dağı / Kalecik / Ankara - Ekim 2015 © Serdar Ölez

Gözlem bildir

Akçaağaç Yapraklı Üvez

Rosaceae / Sorbus / Sorbus torminalis

Akçaağaç Yapraklı Üvez (Sorbus torminalis) Gülgiller (Rosaceae) ailesinden bir türdür. Türkiye'de Çatalca-Kocaeli, Ergene, Güney Marmara, Batı, Orta ve Doğu Karadeniz, Asıl Ege, İç Batı Anadolu, Yukarı Fırat, Yukarı Murat-Van, Adana alt bölgelerinde doğal yayılış göstermektedir. Türkiye´nin yanı sıra Batı ve Orta Avrupa’da da yayılış gösterir. 200–2000 m yükseltiler arasında; yaprak döken ormanlarda (özellikle meşe); tekil veya karışmış olarak gözlemlenebilirler.

Doğal ortamında hızlı büyüyen bir ağaçtır. Azami boyu olan 20-25 m´ye yaklaşık 80-100 yaşına dek; bu aşamada gövde çapı genllikle 50-70 cm olacaktır. İstisnai ağaçlar 200 yaşında 30 m yüksekliğe ve 1 m çapa ulaşabilir.

Türkçe literatürde genellikle Akçaağaç Yapraklı Üvez olarak adlandırılsa da, bazı yörelerde dağ üvezi olarak bilinir. Bilimsel olarak Sorbus torminalis (L.) Crantz şeklinde tanımlanır. Sorbus {Latince}: üvez ağacı. Torminalis Latincede good for colic anlamındanır; 'karın ağrısı için ilaç' anlamına gelir. Parantez içerisindeki kısaltmalar bu taksonu ilk yayınlayan kişiyi/kişileri, parantez dışındakiler ise ilk yayın ardından bu taksona revizyon yapan kişi/kişileri belirtir. L. kısaltması bilim insanı Carl Linnaeus (1707-1778) için kullanılmıştır; Linnaeus modern taksonominin babası, İsveçli bir botanikçi, doktor ve zoologdur. Crantz kısaltması bilim insanı Heinrich Johann Nepomuk von Crantz (1722-1799) için kullanılmıştır.

Morfoloji

Dolgun gövdeli geniş ve dağınık tepeli veya pramidal yapıya sahip gövdeler 20-25 m’ye kadar boylanır. Son sene sürgünleri kestane kırmızısı veya koyu kahverengi-kırmızı renkli ve çıplak üzerleri yer yer mum tabakasıyla kaplıdır. Tomurcuklar 3-5 mm çapında küre veya yumurta şeklinde küt tepeli ve parlaktır. Sarımtırak yeşil renkli yaprak sapı 1,5–5 cm uzunluğunda önceleri hafif tüylü sonradan tüyler dökülerek çıplaklaşır. Sapların sürgün üzerinde bıraktığı iz hilal şeklindedir. Loplu yapraklar 5-13 cm boyutlarında üst yüzeyi koyu donuk yeşil, alt yüzleri parlak açık yeşildir. Yaprak alt yüzü ise önceleri seyrek çatal tüylü olup sonraları bu tüyler dökülerek çıplaklaşır. Çiçek kurulları 6-9,5 × 5-10 (-14) cm boyunda çiçek sayısı 20-40 (-60) arasındadır. Çiçek kurulları eksenleri üzerinde seyrek pamuksu tüyler vardır. Meyve kurullarına dönüştüğünde bu tüyler kısmen dökülür. Çiçekler 12-15 mm çapındadır. Çanak yapraklar sivri uçlu sık tüylüdür. Taç yapraklar beyaz renkli stiluslar 2-3 adet filamentler dip kısmında kaynaşmış seyrek tüylüdür (Gabrialian, 1972).
Ülkemizde bu türe ait iki alttür doğal olarak yayılış yapmaktadır.

Sorbus torminalis var. torminalis: Yapraklar üçgenimsi yumurta biçimli lopları 3-5 çift, ayanın dip tarafındaki sinüsler en fazla orta damarın yarısına kadar mesafededir.
Sorbus torminalis var. pinnatifida Boiss: Yapraklar dar-uzun damla uçlu lopları, 3-7 çift, ayanın dip tarafındaki sinüsleri orta damara yaprak ayasının yarısından daha fazla girmiş durumdadır.

Gözlemler

Abalı / Sinop
Mayıs 2024 ©Serdar Ölez Sorbus torminalis

Altınhüseyin / Pülümür / Tunceli
Haziran 2022 ©Ahmet Demirtaş Sorbus torminalis

IUCN Kırmızı Liste Kategorisi

DÜŞÜK RİSKLİ / LEAST CONCERN
Bu tür geniş yayılışlıdır ve nüfusu yüksektir. Yakın gelecekte tükenme riski bulunmamaktadır.
Nesli tükenme tehlikesi altında olan türlerin kırmızı listesi Uluslararası Doğal Hayatı ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği tarafından hazırlanmaktadır.

Benzer taxonlar

Türkiye´de doğal yayılan diğer S. torminalis taksonları: Sorbus torminalis var. pinnatifida, Sorbus torminalis var. torminalis
Türkiye´de doğal yayılan diğer Sorbus türleri: S.aucuparia, S.caucasica, S.graeca, S.kusnetzovii, S.luristanica, S.migarica, S.persica, S.roopiana, S.schemachensis, S.subfusca, S.takhtajanii, S.tamamschjanae, S.taurica, S.torminalis, S.umbellata

Kaynaklar

Akkemik, Ü. (Ed). 2018. Türkiye’nin Doğal-Egzotik Ağaç ve Çalıları. Orman Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara. 684s.
Gabrialian, E.T. 1972. Sorbus L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Vol. 4, pp.147-156. Edinburgh; Edinburgh University Press.
Demesure-Musch, B. and S. Oddou-Muratorio. 2004. EUFORGEN Technical Guidelines for genetic conservation and use for wild service tree (Sorbus torminalis). International Plant Genetic Resources Institute, Rome, Italy. 6 pages.
NGBB (2022). Bizim Bitkiler. https://bizimbitkiler.org.tr. Erişim tarihi 5Ağu2022 (Türkiye bitkileri listesi, yayılış bilgileri ve Türkçe adları)
Kırsal Çevre (Sürekli). Kırsal Çevre ve Ormancılık Sorunları Araştırma Derneği. http://www.kirsalcevre.org.tr (Gönüllülerin bölgesel gözlemleri ile yayılış bilgilerinin güncellenmesi)
Lindon, Heather, Gardiner, Lauren, Vorontsova, Maria, & Brady, Abigail. (2020). Gendered Author List International Plant Names Index 2020 (Version 2) [Data set]. Zenodo. https://doi.org/10.5281/zenodo.3911077 (Flora tür epitetlerinde kullanılan bilim insanlarının isim kısaltmaları)
IUCN (2022). The IUCN Red List of Threatened Species. Version 2022-1. (Türkiye´deki tehlike altında bulunan türler listesi)

Sayfaya atıf metni: Sorbus torminalis. florꜳnatolica içinde. Erişim tarihi Aralık 22, 2024, Erişim adresi http://floranatolica.com/eukaria/gui/species.php?ID=366
Manifesto: Floranatolica sayfaları amatör bir grup tarafından derlenir hazırlanır; mekânlar, rotalar ve canlılar hakkında genel bilgiler vererek, insanların doğa sevgisi ve onu koruma ve araştırma isteğini arttırmayı hedefler. Floranatolica, bitki gözlemlerini kaydedip organize edebileceğiniz ve diğer gözlemciler ve araştırmacılar ile paylaşabileceğiniz bir platform sağlar. Floranatolica ayrıca gezip gördüğünüz yerlerin parkur, yorum ve gözlemlerini paylaşabileceğiniz bir platformdur. Dileyen herkes Floranatolica'ya gönüllü katkı sağlayabilir. Floranatolica tüm doga yürüyüşçülerini, bitki gözlemcilerini, mantar toplayıcılarını, orman ve park korucularını, ekolojistleri ve doğa tutkunlarını bu amaçla yurttaş bilgin olmaya davet eder; ayrıca tüm bilim insanlarını da gözlemlerini erişilebilir ve sistematik platformlarda paylaşmaya davet eder. Floranatolica biyo-coğrafyamızda tanımlanabilen/keşfedilen tüm verilerin toplumun ortak değeri olduğuna, bu değerin tanınması ve anlaşılması ile onu koruma isteğinin belirgin olarak artacağına inanır. floranatolica.com web sitesi GezenAdam tarafından şekillendirilmiştir; bu sayfalarda yayınlanan içeriklere katkıda bulunmak veya değiştirmemiz gerektiğini düşündüğünüz kısımları bildirmek için bize admin@floranatolica.com adresinden ulaşabilirsiniz. Yasal Uyarı: Bu sayfa Creative Commons Atıf CC-BY-SA 4.0 Uluslararası Lisansı ile yayınlanmaktadır; uygun atıf ve bağlantı vermek kaydı ile bu sayfada yayınlanan görsel ve metinleri her ortam veya formatta kopyalayabilir ve yeniden dağıtabilirsiniz; bu sayfaya atıf yapmak için MLA, CMOS, APA, ASA, MHRA,... kalıplarından yararlanabilirsiniz. Bu sayfada yayınlanan fotoğraf ve metinlerin tüm sorumluluğu paylaşımı yapan editöre aittir. Editör bu fotograf veya metinleri floranatolica.com web sitesinde yayınlayarak, kendi adı ve bu sayfa bağlantısı verilmesi kaydı ile bunların her ortam veya formatta kopyalanabilir ve yeniden dağıtilabilir olmasına izin verdiğini kabul etmektedir. Editör kendisine ait olmayan ve telif hakkı içeren veya T.C. yasalarına uygunsuz paylaşımlar yapamaz. Florꜳnatolica şikayet postası almadığı sürece bu paylaşımları yayında tutar ve içerik sorumluluğunu kabul etmez. Bu paylaşımların içeriği ile ilgili uygunsuz bir durum olduğunu düşünüyorsanız lütfen admin@floranatolica.com adresine bildiriniz. Bildiriminiz en kısa sürede değerlendirilip size bilgi verilecektir. Çerez Politikası ve Aydınlatma Metni: 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu uyarınca, kişisel verileriniz; veri sorumlusu olarak Florꜳnatolica web sitesi tarafından KVKK Aydınlatma Metninde belirtilen kapsamda işlenebilecektir. KVKK Aydınlatma Metninde belirtilen haklarınıza ilişkin taleplerinizi, Veri Sorumlusuna Başvuru Usul ve Esasları Hakkında Tebliğ uyarınca hazırlayarak admin@floranatolica.com eposta adresinden iletebilirsiniz. Reklam Politikası: Bu sayfada yayınlanan reklamlar GoogleAdsense tarafından seçilmekte ve yerleştirilmektedir. Uygunsuz içerikte olduğunu düşündüğünüz reklamları bildiriniz.

Sorbus etimolojisi

torminalis etimolojisi

Morfoloji

Gözlemler

IUCN Kırmızı Liste Kategorisi