Dünyadaki Genel Dağılışı [1]
Tragopogon cinsine ait türlerin yayılış alanı Akdeniz, Karadeniz, Hazar ve Aral denizleri ve komşu dağlık bölgeleri de kapsayan yaklaşık 3 milyon km2’lik alana denk gelen Paratetis Bölgesine karşılık gelmektedir (Bremer, 1994; Sprovieri vd., 2003; Mavrodiev vd., 2005). Bu cinse ait olan taksonların çoğunluğu ise İran, Irak, Afganistan ve bu ülkelere komşu bölgeler olan Kafkas ülkeleri ve Türkiye’de bulunmaktadır. Tragopogon cinsi üyeleri, yarı kurak ve step benzeri alanlarda yoğun olarak yayılış göstermektedir (Carni, 1997; Fekete vd., 2002; Safronova, 2008). Kurak alanlarda kolay yayılış göstermesi ve hızlı değişim geçirebilmesinden dolayı, Tragopogon cinsindeki çeşitliliğin yüksek olduğu belirtilmiştir (Bell vd., 2012). And Dağları, Kanarya ve Havai Adaları, Güney Afrika ve Akdeniz ikliminin görüldüğü bazı kesimlerin de içinde yer aldığı bölgeler, zengin bitki biyoçeşitliliğine ev sahipliği yapmaktadır (Paun vd., 2005; Linder, 2008; Sauquet vd., 2009). Akdeniz iklimi görüldüğü alanlarda, kurakçıl çalılıklar, kısa boylu ormanlar ve çayırlık alanlar gibi farklı vejetasyon tiplerinin oluşmasını sağlamaktadır (Bell vd., 2012). Bundan dolayı Tragopogon cinsinin Akdeniz türleri, Tragopogon’daki çeşitliliğin ana sebebi olarak görülmekteydi (Mavrodiev, 2005). Fakat son zamanlarda yapılan araştırmalar, Tragopogon cinsindeki çeşitliliğin çıkış noktasının, kışların soğuk geçtiği ve yağış rejimin yıl boyunca düzenli dağıldığı daha doğu ve kuzey doğu bölgeler (İran, Kafkasya) olabileceği belirtilmektedir (Bell vd., 2012).
Literatür verilerine göre; Rus Florasında 79 (Borisova, 1964), İran Florasında 37 (Rechinger, 1977) ve Avrupa Florasında 20 (Richardson, 1976) Tragopogon taksonu bulunmaktadır. Tragopogon cinsi, Türkiye Florası’nda 25 tür, toplam 29 tür altı taksonla temsil edilmektedir (Matthews, 1975; Davis vd., 1988; Güner vd., 2000). Bunun yanında Matthews (1975) T. graminifolius DC., T. tommassinii Schultz, T. brevirostris DC. var. lithuanicus Besser ex DC. ve T. elatior Steven taksonlarını şüpheli olarak kayıt vermiştir. Bu taksonlardan T. graminifolius taksonuna ait Ağrı Dağı’ndan toplanmış bir örnek (B. Post 2116) Matthews (1975) tarafından görülmüş fakat bu örneğin T. reticulatus Boiss. & Huet. taksonuna ait olduğu belirtilmiştir. T. graminifolius’a ait diğer örneğin ise kayıtlarda geçtiği fakat bu kayıta ait örneğin görülmediği ve bu örneğin yanlış teşhis edilmiş olabileceğinden bahsedilmektedir. Matthews (1975), İznik (Bursa)’ten toplanmış olgun akeni olmayan örneğin Kuzey Balkanlar’da yayılış gösteren T. tommasinii taksonuna ait olmadığını ve yanlış teşhis edildiğini belirtmiştir. T. brevirostris var. lithuanicus taksonu için Florada Çoruh lokalitesi verilmektedir. Fakat bu taksonun Litvanya’da yayılış gösterdiği ve coğrafik şartlar göz önüne alındığında Çoruh’un T. brevirostris var. lithuanicus için uygun bir alan olamayacağından bahsedilmektedir (Matthews, 1975). Florada T. elatior taksonuna ait toplama bilgisi olarak kayıtlara geçen Kırklareli ve Erzurum lokaliteleri verilmektedir. Bu lokalitelerden Kırklareli lokalitesinin teyit edilmesi gerektiği belirtilmiş ve Erzurum lokalitesinin bu takson için yayılış gösterebileceği bir alan olamayacağından bahsedilmektedir (Matthews, 1975). Şüpheli olarak kayıt verilen taksonların yanı sıra T. vaginatus Ownbey & Rech. 10. ciltte yayınlanmış olan bir taksondur (Davis vd., 1988). Bu tür daha önce Matthews (1975) tarafından T. pratensis L. subsp. orientalis (L.) Čelak. olarak teşhis edilen Nöe’nin 159 nolu örneğine dayanılarak ülkemizden kaydedilmiştir (Davis vd., 1988). En son Güner vd. (2000) tarafından T.sinuatus Avé-Lall türü ülkemizden kayıt olarak verilmiştir.
Botanik özellikler [1]
Lactuceae liguliflorae altfamilyasındaki oymaklardan biridir. Bu oymağın üyelerinde kapitulum homogam, çiçeklerin tamamı ligulat ve hermafrodittir. Ligula 5 loplu sarı, mavi veya morumsu, nadiren beyaz renklidir. İnvolukrum otsu veya zarsı; fillariler bir veya birkaç sıralıdır. Reseptakulum paleaya sahip veya değildir. Anterin tabanı sagitat, stilusun kolları ince veya filiformdur. Akenler çoğunlukla gagalıdır. Pappus tüylü veya nadiren pullu ya da pappus yoktur (Davis, 1975). Bu oymağın üyeleri süt salgısı ve kapitulumunda dilsi çiçekler ihtiva etmesiyle diğer Asteraceae oymaklarından kolaylıkla ayırt edilebilirler (Whitton vd., 1995).
Tragopogon cinsini oluşturan türler; bir, iki veya çok yıllık otsu bitkiler olup gövde basit veya dallanmış, silindirik kazık köke sahiptirler. Yapraklar basit, paralel damarlı linear, lanseolat, linear-lanseolat veya ovat, genellikle tabanda genişlemiştir. İnvolukral brakteler (fillariler) tek sıralı, eşit uzunlukta ve lanseolattır. Dilsi çiçekler sarı veya mordur. Meyveler (aken) genellikle uzamış ve belirgin bir gagaya sahiptir. Akenler, çoğunlukla 5-10 arası sırt çizgisine sahip, sırt çizgileri pullu veya pürüzlüdür. Pappus tek sıralı, kalıcı ve çoğunlukla plumoz, belirgin bir annulus ile akenden ayrılmaktadır (Matthews, 1975; Blanca ve Diaz De La Guardia, 1997).
Yapraklar paralel damarlı, pedunkul az çok/çok şişkinleşmiş, fillari, aken ve pappusun en uzun olabildiği cinstir (Kilian vd., 2009). Tragopogon bu özellikleri ile aynı oymak içerisinde bulunan diğer cinslerden ayrılmaktadır.
Tanı anahtarı [1]
Çiçek rengi ve aken ile ilgili bilgilere sahip olmadan, Tragopogon cinsine ait taksonların teşhisinin doğru şekilde yapılması neredeyse imkânsızdır. Taksonların değerlendirilen morfolojik özelliklerine göre hazırlanan yönlendirmeli ahahtar aşağıda verilmiştir.
1. Kapitulum altındaki pedunkul şişkin pedunkulun en az 1,5 katı, fistular, çiçekler sarı veya mor fillariden kısa
2. Çiçekler sarı ...T.dubius
2. Çiçekler mor
3. Akenler 5 belirgin kanatlı derin oluklu, kanatlar arasında (oluklarda) belirgin tek sıra halinde küçük pullar mevcut
4. Akenler 30 mm´den uzun, gaga akenden uzun, pappus uç kısımlardan genellikle mor ...T.pterocarpus
4. Akenler 30 mm´den kısa, gaga akene eşit veya ondan kısa
5. Fillari sayısı 8-11, pappus tamamen mor ...T.coloratus
5. Fillari sayısı 5-8, pappus sarımsı beyaz veya gri ...T.pterodes
3. Akenler kanatsız, nadiren sığ oluklu, 10 sıra pullu
6. Çok yıllık, bitki 12 cm´den kısa, taban yaprakları linear genellikle gövdeden uzun, akenler 5 sığ oluklu ...T.subacaulis
6. İki yıllık, bitki > (-12) 15 cm´den uzun, taban yaprakları linear ve gövdeden belirgin kısa ...T.porrifolius
1. Kapitulum altındaki pedunkul şişkin değil veya kısmen şişkin pedunkulun en fazla 1,4 katı, fistular değil, çiçekler tamamen sarı, fillariye eşit ya da uzun
7. Akenler belirgin veya hafif kanatlı, kanatlar arasında (oluklarda) belirgin birbirinden bağımsız küçük pullar mevcut
8. Gövde tabanında lifsi yaprak kalıntıları mevcut, yapraklar linear
9. Yapraklarda belirgin beyaz bir orta damar var ...T.albinervis
9. Yapraklarda belirgin beyaz bir orta damar yok ...T.reticulatus
8. Gövde tabanında lifsi yaprak kalıntıları yok, yapraklar lanseolat veya lanseolat-ovat ...T.buphthalmoides
7. Akenler kanatsız, 10 sıra pullu veya pulsuz
10. Gövde tabanında lifsi yaprak kalıntıları mevcut
11. Yapraklar lanseolat veya ovat
13. Akenler pulsuz, annulus şişkin değil, pappus 12-17 mm ...T.aureus
13. Akenler 10 sıra pullu, annulus şişkin, pappus 15-25 mm ...T.dshimilensis
11. Yapraklar linear veya linear-lanseolat
14. Yapraklar linear, çiçekli kapitulum 26 mm´den uzun, aken 17-23 mm, pullu veya pulsuz ...T.fibrosus
14. Yapraklar linear-lanseolat, çiçekli kapitulum 26 mm´den kısa, aken 10-12 mm, 10 sıra pullu ...T.graminifolius
10. Gövde tabanında lifsi yaprak kalıntıları yok
15. Akenler 17-27 mm, aken gagası 4-14 mm ve pulsuz ...T.pratensis subsp. orientalis
15. Akenler 12-24 mm, aken gagası 3-5 mm ve pullu
16. Yapraklar linear ve taban yaprakları genellikle gövdeden uzun ...T.oligolepis
16. Yapraklar lanseolat veya ovat, taban yaprakları gövdeden kısa
17. Bitkiler 15 cm´den kısa, taban yaprak genişliği 2-5 mm ...T.olympicus
17. Bitkiler 15 cm´den uzun, taban yaprak genişliği 3-10 mm ...T.latifolius