Ezgen (Camphorosmamonspeliaca) Ispanakgiller (Amaranthaceae) ailesinden bir türdür. Türkiye'de Yukarı Sakarya, Orta Kızılırmak, Yukarı Kızılırmak, Konya, Yukarı Fırat, Yukarı Murat-Van alt bölgelerinde doğal yayılış göstermektedir. Deniz seviyesi ile 3000 m yükseklikler arasında; kumlu ve tuzlu bozkırlarda ve çöllerde gözlemlenebilir.
Bilimsel olarak Camphorosmamonspeliaca L. şeklinde tanımlanır.
Camphorosma etimolojisi
Camphorosma cins adı, yapraklarının ezildiğinde kâfura çok benzeyen bir koku çıkarmasına atıfla adlandırılmıştır; kâfur beyazımsı, yarı saydam, delici bir kokuya sahip uçucu maddedir, aynı adla Doğu Asya´da yetişen bir ağaçtan doğal olarak elde edilir, tıpta yaygın olarak kullanılır ve Ortaçağ Latincesinde camfora olarak adlandırılmıştır.
monspeliaca etimolojisi
Monspeliaca epiteti Fransa´da bir bölge olan Montpellier´e atıfta bulunur; 1765 yılında, Antoine Gouan´ın bu bölgede bir araştırma yapmış, keşfettiği pek çok yeni türü bölgeye atıfla isimlendirmiş ve çalışmasını Flora Monspeliaca adlı eserinde yayınlamıştır. Tür epiteti ardına yazılan kısaltmalar türü yayınlayan bilim insanlarını belirtir. L. kısaltması bilim insanı Carl Linnaeus (1707-1778) için kullanılmıştır; Linnaeus modern taksonominin babası, İsveçli bir botanikçi, doktor ve zoologdur.
Morfoloji
Kalın kökü bodur çalı, tabanda kısa kısır sürgünlü ve uzunca çiçeklenen sürgünlü. Gövdeler az-çok kalın ve yumuşak tüylü. Yapraklar almaşık dizili, sert, bizsi veya iğnemsi, tabanda düz, uca doğru silindirik, ana damar sert ve belirgin; yapraklar kademeli olarak braktelere dönüşür şekilde. Brakteol yok. Çiçekler tekil, çoğunlukla kısa sahte dikenli, erdişi veya dişi. Periant segmentleri 4, ortanın üstüne kadar birleşik, serbest kısımlar az çok eşit, veya uzunca iki karşılıklı dilimli, tabanda tüylü veya tüysüz, uç kısım zarsı ve yeşil. Ercikler 4. Boyuncuklar 2-3, uzun, ipliksi ve silindirik çıkıntılı. Meyve basık, ters yumurtamsı veya uzamış, dik. Embriyo yeşil, kanca şekilli veya hemen hemen dairesel. Türkiye´de iki alttürü tespit edili:
1. Bitki kâfur kokulu; başak geniş, 4-10 mm çapta; periant taban yakınında daha az tüylü, karşılıklı iki dilim geniş ve dışa kıvrık; tohum 1.5-2 mm ...C.monspeliaca subsp. monspeliaca
1. Bitki genellikle kâfur kokulu değil; başak 2-4 mm çapta periant tümü ile tüylü, 4 hemen hemen eşit dilimli, dilimler dışa kıvrık değil; tohum ~ 1 mm ...C.monspeliaca subsp. lessingii
Davis,P.H., Cullen,J., & Coode,M.J. (1962-1988). Flora of Turkey and The East Aegean Islands. Edinburgh University Press (Kısım çevirisi: Ölez S., 2024)
NGBB (2022). Bizim Bitkiler. https://bizimbitkiler.org.tr. Erişim tarihi 5Ağu2022 (Türkiye bitkileri listesi, yayılış bilgileri ve Türkçe adları)
Kırsal Çevre (Sürekli). Kırsal Çevre ve Ormancılık Sorunları Araştırma Derneği. http://www.kirsalcevre.org.tr (Gönüllülerin bölgesel gözlemleri ile yayılış bilgilerinin güncellenmesi)
Lindon, Heather, Gardiner, Lauren, Vorontsova, Maria, & Brady, Abigail. (2020). Gendered Author List International Plant Names Index 2020 (Version 2) [Data set]. Zenodo. https://doi.org/10.5281/zenodo.3911077 (Flora tür epitetlerinde kullanılan bilim insanlarının isim kısaltmaları)
IUCN (2022). The IUCN Red List of Threatened Species. Version 2022-1. (Türkiye´deki tehlike altında bulunan türler listesi)
Semerkent / İncesu / Kayseri
