Kırımgüzeli (Cruciatataurica) Kökboyagiller (Rubiaceae) ailesinden bir türdür. Türkiye'de Güney Marmara, Batı, Orta ve Doğu Karadeniz, Asıl Ege, İç Batı Anadolu, Yukarı Sakarya, Orta Kızılırmak, Konya, Yukarı Fırat, Erzurum-Kars, Yukarı Murat-Van, Hakkari, Antalya, Adana, Orta Fırat, Dicle alt bölgelerinde doğal yayılış göstermektedir. 300-3300 m yükseklikler arasında; kuru kayalıklar, moloz yığınları, bozkırlar ve çalılıklarda doğal gelişim gösterebilir.
Bilimsel olarak Cruciatataurica (Pall. ex Willd.) Ehrend. şeklinde tanımlanır. Parantez içerisindeki kısaltmalar bu taksonu ilk yayınlayan kişiyi/kişileri, parantez dışındakiler ise ilk yayın ardından bu taksona revizyon yapan kişi/kişileri belirtir. ex kısaltması, bu kısaltmayı takip eden ismin bu türü kabul görür şekilde yayınladığı ancak bunu `ex´ kısaltmasından önce gelen yayıncının kabul görmeyen açıklamalarına dayandırdığını belirtir. Pall. kısaltması bilim insanı Peter(Pyotr) Simon von Pallas (1741-1811) için kullanılmıştır. Willd. kısaltması bilim insanı Carl Ludwig Willdenow (1765-1812) için kullanılmıştır. Ehrend. kısaltması bilim insanı Friedrich Ehrendorfer (1927-) için kullanılmıştır.
Morfoloji
10-45 cm boylanabilen, çok yıllık, alt tarafı odunsu, üst kısmı otsu bir türdür. Gövdeler sıklıkla tabanda yere yayılıdır ve dallar yukarı doğru yükselir; kesiti dört köşelidir ve köşeler kıkırdağımsıdır; yüzeyi tüysüz veya geriye doğru kıvrık tüylerle havlıdır; boğum araları genellikle 14'ten daha azdır ve en geniş olan en üst boğum arası 3-4.5 cm'dir. vejetatif filizler ~40 cm'ye kadar uzun olabilir ve genellikle çiçekli dallardan daha incedir. Yapraklar 10-25 x 4-15 mm boyutlarda ve dikdörtgenimsi, eliptik veya yuvarlağımsı formdadır; küt veya keskin uçludur; yüzeyler tüysüz ve kenarlar az pürüzlü-kirpikli veya kısa havlı - kısaca tüylü olabilir; dokusu biraz köselemsidir; 1-3 damarlıdır. Çiçeklenme Mart-Temmuz ayları arasında gerçekleşir; çiçek kurulu 5-9 çiçekli talkım formdadır; kurul braktesi ters yumurtamsı, genişçe yumurtamsı veya dairemsi şeklindedir, parşömenimsidir, sıklıkla sarımsı veya eflatuna çalar renktedir, olgunlaştıkça büyür, çiçeklenme sonrasında 30 x 15 mm boyutlara ulaşır; çiçek kurulu sapı ve çiçek sapı yoğun tüylü, basık tüylü veya bazen tüysüz olabilir, meyve zamanı 3-4 mm uzunluğa ulaşır ve geriye bükülür; brakteol 15 x 12 mm boyutlarda, eliptik-yuvarlağımsı, yüzeyi kirpikli-az pürüzlü, tüylü veya tüysüzdür; taç altın sarı veya sarımsı-yeşil renkte ve 3-6 mm çaptadır, loblar yumurtamsı-eliptik, keskin veya sivri uçludur. Merikarp tohum genellikle tek, küremsi ve 3-4 mm çaptadır.
Davis, P. H., Cullen, J., & Coode, M. J. (1988). Flora of Turkey and the east Aegean islands. Edinburgh University Press.
NGBB (2022). Bizim Bitkiler. https://bizimbitkiler.org.tr. Erişim tarihi 5Ağu2022 (Türkiye bitkileri listesi, yayılış bilgileri ve Türkçe adları)
Kırsal Çevre (Sürekli). Kırsal Çevre ve Ormancılık Sorunları Araştırma Derneği. http://www.kirsalcevre.org.tr (Gönüllülerin bölgesel gözlemleri ile yayılış bilgilerinin güncellenmesi)
Lindon, Heather, Gardiner, Lauren, Vorontsova, Maria, & Brady, Abigail. (2020). Gendered Author List International Plant Names Index 2020 (Version 2) [Data set]. Zenodo. https://doi.org/10.5281/zenodo.3911077 (Tür epitetlerinde kullanılan bilim insanlarının isim kısaltmaları)
IUCN (2022). The IUCN Red List of Threatened Species. Version 2022-1. (Türkiye´deki tehlike altında bulunan türler listesi)
Konak / Hakkari
Yenicami / Pınarbaşı / Kayseri
Aşağımahmutlar / Kırıkkale
Çerkeş / Bayat / Çorum
Karaşar / Beypazarı / Ankara
Solaklar / Seben / Bolu
Sarıgül / Pülümür / Tunceli
Gürün / Sivas
