floranatolica
 
Ara Üye girişi DDbtn
-
Crataegus taksonları
Tüm bölgeler


Istranca BölümüÇatalca-Kocaeli BölümüErgene BölümüGüney Marmara BölümüBatı Karadeniz BölümüOrta Karadeniz BölümüDoğu Karadeniz BölümüAsıl Ege Bölümüİç Batı AnadoluYukarı Sakarya BölümüOrta Kızılırmak BölümüYukarı Kızılırmak BölümüKonya BölümüYukarı Fırat BölümüErzurum - Kars BölümüYukarı Murat-Van BölümüHakkari BölümüAntalya BölümüAdana BölümüOrta Fırat BölümüDicle Bölümü
Familya: Rosaceae
Cins adı: Crataegus
Türkiye´de toplam 18 tür, 3 alttür, 6 varyete, 6 melez tür doğal yayılış göstermektedir. Toplam 2 egzotik/kültür türü gözlemi bildirilmiştir. Turuncu noktalar gözlem konumlarıdır.
Kuşyemişi
Crataegus ambigua
Müzmüldek
Crataegus azarolus
Crataegus azarolus var. aronia
Crataegus azarolus var. pontica
Sülsülük
Crataegus caucasica
Peksülsülük
Crataegus christensenii
Endemik
Melez Geyik Dikeni
Crataegus crus-galli
Egzotik
Yaryemişeni
Crataegus heterophylloides
Endemik
Sülünyemişen
Crataegus longipes
Roğuk
Crataegus meyeri
Kocakarıarmudu
Crataegus microphylla
Kocakarıarmudu
Crataegus microphylla subsp. microphylla
Yemişen
Crataegus monogyna
Crataegus monogyna var. lasiocarpa
Yemişen
Crataegus monogyna var. monogyna
Alıç
Crataegus orientalis
Alıç
Crataegus orientalis subsp. orientalis
Koyunalıcı
Crataegus orientalis subsp. szovitsii
Crataegus oxyacantha
Egzotik
Kömüşdikeni
Crataegus pentagyna
Peşmenalıcı
Crataegus peshmenii
Endemik
öküzgötü
Crataegus pseudoheterophylla
Kızılcırık
Crataegus rhipidophylla
Crataegus rhipidophylla var. kutahyaensis
Endemik
Kızılcırık
Crataegus rhipidophylla var. rhipidophylla
Kotanalıcı
Crataegus tanacetifolia
Endemik
Türkalıcı
Crataegus turcicus
Endemik
Kızlaryemişi
Crataegus x bornmuelleri
Endemik
Haziranağacı
Crataegus x browicziana
Endemik
Kızıldamar
Crataegus x rubrinervis
çölalıcı
Crataegus x sinaica
Topuzalıcı
Crataegus x subsphaerica
Yozgatalıcı
Crataegus x yosgatica
Endemik
Efealıcı
Crataegus yaltirikii
Endemik

Genel Anlatım [1]

Bu cins; Türkiye’de 16 tür, 3 alttür, 6 varyete ve 6 melez tür olmak üzere toplam 27 taksonla temsil edilir. Endemizim oranı % 37’dir. Dünya üzerinde 1000’den fazla isim yayımlanmasına rağmen 100-200 arasında türe sahiptir. Sistematik botanik açısından oldukça karmaşık bir türdür. Genellikle kuzey yarımkürenin ılıman bölgelerinde ve orta Amerika’da yayılış gösterir. Melezleşme ve apomiklik gösteren bir cins olduğundan karmaşık bir cinstir. Süs ve çit bitkisi olarak kullanılır. Orman kenarlarında, koruluklarda, çalılıklarda ve dağların alçak veya yüksek kesimlerinde yetişir.

Morfoloji [1]

Yaprak döken ağaç veya çalılardır ve genellikle dikenlidir. Yapraklar çok sıralı sarmal, basit, loblu veya hemen hemen teleksi, kenarı düz veya dişlidir. Çiçek kurulu yalancı şemsiye (korimboz) şeklindedir. Çiçeklerde çanak ve taç yapraklar 5’lidir. Üst çanak (epikaliks) yoktur. Hipantiyum meyve yapraklarına bitişiktir. Taç yapraklar beyaz veya pembemsi, genellikle çanak yapraklardan daha uzundur. Erkek organlar 5-25 adettir. Meyve yaprakları 1-5 adettir. Meyve eriksi, sarımsı, kırmızı, siyahımsı mor veya siyah, genellikle etlidir. Meyve çekirdekleri 1-5 adet ve kemiksidir (Browicz, 1972: Dönmez, 2004 ve 2007).

Tanı anahtarı [1]

1.Dişi organ boyuncuğu (2-) 3-5; meyve (2-) 3-5 çekirdekli

2.Meyve soluk turuncudan hafifçe kırmızıya kadar; yaprak ve çiçek kurulu tüysüz veya nadiren ince uzun yumuşak tüylü; kulakçık dişli ...C.peshmenii

2.Meyve siyah, sarımsı, turuncu veya kırmızı; yaprak ve çiçek kurulu yoğun ince uzun yumuşak tüylü; kulakçık düz veya dişli

3.Yaprak ve sürgünlerin tüy durumu seyrek, ince, uzun, yumuşak tüylü; meyve kırmızıdan koyu kırmızıya kadar değişir, ince uzun yumuşak tüylü ...C.turcicus

3.Yaprak ve sürgünlerin tüy durumu yünsü-kırtıksı tüylü; meyve siyah, siyahımsı mor, sarımsı, turuncu veya kırmızı, tüysüz

4.Meyve siyah; çiçek kurulu 50 çiçeğe kadar ...C.pentagyna

4.Meyve sarımsı, turuncu veya kırmızı; çiçek kurulu 25 çiçeğe kadar

5.Yaprak dişleri salgı bezesiz ...C.orientalis

5.Yaprak dişleri salgı bezeli

6.Yapraklar 1,5 – 2,5 (-5) cm, seyrek ince uzun yumuşak tüylü ...C.tanacetifolia

6.Yapraklar 3 - 5 cm, yoğun grimsi ince uzun yumuşak tüylü ...C. × bornmuelleri

1.Dişi organ boyuncuğu 1-3; meyve 1-3 çekirdekli

7.Dişi organ boyuncuğu 2-3; meyve kırmızı, siyahımsı mor, sarımsı veya turuncu

8.Meyve sarımsı veya turuncu ...C.azarolus

8.Meyve kırmızı veya siyahımsı mor

9.Meyve siyahımsı mor ...C.caucasica

9.Meyve kırmızı ...C.yaltirikii

7.Dişi organ boyuncuğu 1-2 (-4); meyve siyah, siyahımsı mor, kırmızı veya turuncumsu kırmızı

10.Meyve siyah veya siyahımsı mor

11.Yapraklar ince uzun yumuşak tüylü ve üzeri cilalı değil; meyve (1-) 2 (-4) çekirdekli ...C. × rubrinervis

11.Yaprak hemen hemen tüysüz ve üzeri cilalı; meyve 1 (-2) çekirdekli

12.Çiçekli sürgünlerin ucuna yakın yapraklar 4-5 cm; kulakçık dişli (2-16 adet); çanak yapraklar genişliğinin 1,2-1,9 katı kadar uzunlukta, düz veya 1-5 testere
dişli ve ucunda salgı bezeli ...C.heterophylloides

12.Çiçekli sürgünlerin ucuna yakın yapraklar 2,5 – 4,2 cm; kulakçık düz veya 1-3 dişli; çanak yapraklar genişliğinin 1-1,2 katı kadar uzunlukta, düz ...C.longipes

10.Meyve kırmızı ya da turuncumsu-kırmızı

13.Yapraklar, en azından alt loblar hemen hemen veya oldukça orta damara kadar bölmeli ...C.monogyna

13.Yapraklar orta damara kadar bölmeli değil

14.Dişi organ boyuncuğu 2

15.Yaprak ayası lobları hemen hemen testere dişli ve salgı tüylü; yaprak sapı ayanın 0,2 katına kadar ...C. × yosgatica

15.Yaprak ayası lobları testere dişli ve salgı tüysüz, nadiren 1-2 dişli ve salgı tüylü; yaprak sapı ayanın en az 0,2 katı

16.Çiçek kurulu tüysüz; yapraklar tüysüz veya orta damarın alt kenarında birkaç tüy var

17.Yaprak 3 (-5) loblu, tabanı dar kamamsı; meyve yumurtamsı-eliptik, 6-8 mm ...C. × sinaica

17.Yaprak genellikle 5-7 loblu, tabanı genişçe kamamsı; meyve küremsi veya hafifçe ters yumurtamsı

18.Çiçekli sürgünlerin yapraklarına ait kulaçıklar düz veya 1-16 dişli; meyve 12-18 mm çapında, meyve çekirdeği 1-2 adet ...C.ambigua

18.Çiçekli sürgünlerin yapraklarına ait kulaçıklar düz veya 1-3 dişli; yaprak tabanı lobları simetrik; meyve 10-11 mm, meyve çekirdeği 2-3 adet ...C.christensenii

16.Çiçek kurulu ve yapraklar (özellikle alt tarafta) ince uzun yumuşak tüylü ...C.meyeri

14.Dişi organ boyuncuğu 1

19.Yapraklar 1-3 cm; meyvede çanak yapraklar dik ...C.microphylla

19.Yapraklar genellikle 3 cm uzun

20.Yaprak altı yeşil; en azından alttaki lobların dış kenarı, uzunluğunun yarısına kadar testere dişli; meyve koyu mor

21.Yaprakların taban lobları arası boşlukları orta damara kadar ulaşır ...C. × browicziana

21.Yaprakların taban lobları arası derin değil, parçalanma taban loblarının yarısından fazla değil ...C.rhipidophylla

20.Yapraklar yeşil veya mavimsi mumsu tabakalı; eğer yeşilse loblar az derin veya dişlerin yerine geçmiş, sadece uç kısımda testere dişli; meyve kırmızı, kahverengimsi-kırmızı veya bilinmiyor

22.Çiçekli sürgünler üzerindeki yapraklar genellikle 5 loblu, üstteki loblar genellikle dar dişli ...C.monogyna

22.Çiçekli sürgünler üzerindeki yapraklar genellikle 3 loblu

23.Çiçekli sürgünlerin ucuna yakın yaprakların taban lob çifti 0-9 dişli; çiçekli sürgünlerin tüm kulakçıkları veya çoğu düz veya hemen hemen düz ...C.sinaica
23.Çiçekli sürgünlerin ucuna yakın yaprakların taban lob çifti 0-22 dişli; çiçekli sürgünlerin tüm kulakçıklar ya da çoğu, hemen hemen düzensiz testere dişli veya hemen hemen dişçikli ...C.pseudoheterophylla

Tanı anahtarı [2]

1. Boyuncuklar 3-5; meyve 3-5 sert kabuklu çekirdekli

2. Çiçek durumu seyrek; çiçek kümesi sapı ve çiçek sapı uzun

3. Yapraklar tabanda genişçe kamamsı veya kesik; loblar yatay yayılı ...C.pentagyna

3. Yapraklar tabanda kamamsı veya hemen hemen kamamsı; loblar keskin uca doğru daralmış ...C.davisii

2. Çiçek durumu yoğun; çiçek kümesi sapı ve çiçek sapı kısa

4. Yapraklar salgılı-testere dişli

5. Yapraklar 1.5-2.5 (-5) cm, seyrek ülgerli, yeşil ...C.tanacetifolia

5. Yapraklar 3-5 cm, yoğun gri-ülgerli ...C.x bornmuelleri

4. Yapraklar salgısız

6. Meyve kırmızımsı-portakal rengi, sert kabuklu çekirdek (4-) 5; çanak meyvede geriye bükülmüş ...C.orientalis

6. Meyve kırmızı; sert kabuklu çekirdek (2-) 3-4; çanak meyvede az çok yayılı ...C.szovitsii

1. Boyuncuklar 1-3; meyve 1-3 sert kabuklu çekirdekli

7. Boyuncuklar 2-3; meyve sarı veya portakal rengi, 2-3 sert kabuklu çekirdekli

8. Dallar dikensiz; meyve 15-25 mm çapta ...C.pontica

8. Dallar dikenli; meyve 12-18 mm çapta ...C.aronica

7. Boyuncuklar 1-2; meyve kırmızı veya eflatun (veya renk bilinmiyor), 1-2 sert kabuklu çekirdekli

9. Yapraklar, en azından alt kısımda, hemen hemen orta damara kadar veya oldukça bölünmüş

10. Yapraklar yukarıda kalıcı cılız tüylü, loblar çoğunlukla sığ testere dişli; çiçekler 8-15 mm çapta ...C.monogyna subsp. azarella

10. Yapraklar gelişkin olduğunda yukarıda tüysüz, loblar derin testere dişli; çiçekler ~ 17 mm çapta ...C.stevenii

9. Yaprak lobları yaprak orta damarına kadar bölünmüş değil

11. Boyuncuklar 2; meyve 2 sert kabuklu çekirdekli

12. Çiçek durumu tüysüz; yapraklar tüysüz veya altta yaprak orta damarında az sayıda tüylü

13. Yapraklar 3-loblu, taban hemen hemen kamamsı; meyve yumurta biçimli-elipsoid, 6-8 mm çapta ...C.sinaica

13. Yapraklar genellikle 5-7-loblu, taban genişçe kamamsı; meyve küremsi, 12-18 mm çapta ...C.atrosanguinea

12. Çiçek durumu ve yapraklar (özellikle altta) havlı

14. Çiçek sürgünlerindeki üst yapraklar hemen hemen kamamsı; meyve yumurta biçimli-küremsi ...C.meyeri

14. Çiçek sürgünlerindeki üst yapraklar genişçe kamamsı; meyve elipsoidal ...C.dikmensis

11. Boyuncuklar 1; meyve 1 sert kabuklu çekirdekli

15. Yapraklar 1-3 cm; meyvede çanak yapraklar dik ...C.microphylla

15. Yapraklar genellikle 3 cm´den daha fazla; meyvede çanak yapraklar geriye bükülmüş

16. Yapraklar altta yeşil, en azından the alt lobların dışta kalan kenarları yarı boylarına kadar testere dişli; meyve koyu eflatun ...C.curvisepala

16. Yapraklar altta yeşil veya dumanlı, eğer yeşilse loblar sığ veya yerini dişlere bırakmış, loblar sadece uç kısımda testere dişli; meyve kırmızı, kahverengimsi-kırmızı veya renk bilinmiyor

17. Üreyimli sürgünlerdeki yapraklar genellikle 5-loblu, üst loblar genellikle dar çentikli ...C.monogyna

17. Üreyimli sürgünlerdeki yapraklar 3-loblu veya loblar yerini dişlere bırakmış

18. Yapraklar altta yeşil, 3 sığ loblu veya loblar yerini dişlere bırakmış ...C.sinaica

18. Yapraklar alttadumanlı, 3 derin keskin çentikli loblu ...C.pseudoheterophylla

Etimoloji

Crataegus cins adı Yunancada `güç` anlamına gelen kratos kelimesi ile `keskin` anlamına gelen akis kelimelerinin birleşiminden türetilmiştir; bazi türlerinin keskin batıcı dikenlerini işaret ettiği sanılmaktadır.




1) Akkemik, Ü. (Ed). 2018. Türkiye’nin Doğal-Egzotik Ağaç ve Çalıları. Orman Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara. 684 s.
2) Davis,P.H., Cullen,J., & Coode,M.J. (1962-1988). Flora of Turkey and The East Aegean Islands. Edinburgh University Press (Çeviri: Ölez S., 2024)
3) Browicz, K. 1972h. Eriolobus (Ser.) Roemer. In: Davis PH (ed). Flora of Turkey and the East AegeanIslands, Vol.4, pp:159-160, Edinburgh.
4) Dönmez, A.A. 2004, “The Genus Crataegus L. (Rosaceae) with Special Reference to Hybridisation and Biodiversity in Turkey” Turkish Journal of Botany, 28, 29-37.
5) Dönmez, A.A. 2007. “Taxonomic notes on the genus Crataegus (Rosaceae) in Turkey” Botanical Journal of the Linnean Society, 155, 231–240.
6) Türkiye'de tespit edilen türler listesi için BizimBitkiler.org.tr veritabanından yararlanılmıştır (Güner,A., Aslan,S., Ekim,T., Vural,M., Babaç,M.T., (edlr.), (2012). Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını. İstanbul.).