Kuzey yarıkürenin ılıman ve subtropik bölgelerinde geniş yayılış gösteren ve önemli bir orman ağacı olan meşenin Kuzey ve Orta Amerika, Kolombiya, Avrasya ve Kuzey Afrika’da yetişen yaklaşık 350-500 türü vardır ( 350-450 tür Kubitzki 1983; 400 tür Nixon, 1997; 400-500 Menitsky 2005; Govaerts ve Frodin, 1998). Önemli bir cins olan meşelerle ilgili kapsamlı bir çalışma Camus (1936-1938, 1938-1939 ve 1952-1954) tarafından üç cilt halinde yayımlanmıştır.

Kışın yaprağını döken ya da herdem yeşil ağaç veya çalılardır. Gövde kabuğu genellikle boyuna şeritler halinde çatlaklı, bazılarında ise mantarlı ya da düzdür. Kiremitvari dizilmiş çok sayıda pullarla örtülü tomurcuklar sürgüne çok sıralı sarmal olarak dizilir. Sürgünler terminal tomurcukludur. Tepe tomurcuk yan tomurcuklardan daha büyüktür ve en üstteki yan tomurcuklar tepe tomurcuğunun hemen altında kısa internodlarla bir kaçı bir arada bulunur. Sürgünlerin özü homojen, enine kesiti 6 kollu yıldız biçimindedir. Yaz sürgünü yaygın olarak görülür. Yapraklar değişik boyut ve görünüştedir; kenarları loplu, dişli ender olarak da tamdır ve kısa ya da uzun saplıdır. Tomurcukların tabanından çıkan 2 kulakçık genellikle kısa bir süre sonra dökülür ancak bazı türlerinde kalıcıdır. Çiçekler bir cinsli bir evcikli, tozlaşma anemogamdır. Erkek çiçekler bir önceki yılın sürgün uçlarında ya da taze sürgünlerin dip kısımlarında 3-15 cm uzunluğunda, aşağıya sarkan iplik ince ve uzun eksenlerde, tek tek veya 3-7’li kümeler halinde seyrek bir vaziyette bir araya gelerek kedicik biçiminde kurullar oluştururlar. Her bir erkek çiçeğin 4-7 parçalı çevre yaprağı ile 6-15 arasında değişen, çoğunlukla 6 adet etamini vardır. Dihazyum halinde çiçek kurulları oluşturan küçük ve göze çarpmayan dişi çiçekler taze sürgünlerin üst kısımlarında erkek çiçeklerden yukarıda bulunur. Dişi çiçek dihazyumunun yalnız orta çiçeği gelişmiş, iki yan çiçek ve bu çiçeklere ait brahteciklerin tümü körelmiştir. Çiçek çevresi, genellikle belirgin olmayan 6 (bazen 3-9) loplu basit bir çanak görünümündedir. Ovaryum 3, ender olarak da 4-9 gözlüdür. Stillus genellikle 3 (bazen 4-9) tür. Nuks meyve 1 ya da 2 yılda olgunlaşır, küre, iğ, fişek, elipsoit biçimindedir ve halk arasında “palamut” ya da “pelit” adıyla bilinir. Çiçek tablasından gelişen kupula (kadeh) boyut ve biçim bakımından değişik şekillerde olup meyvenin dip kısmını, nadiren tümünü içine alır. Kadehin dış yüzü kısa ve basık, uzun ve dik hatta geri kıvrık veya dişli ya da tam kenarlı halka şeklinde tırnaklar ile örtülmüştür (Hedge ve Yaltırık, 1982; Yaltırık, 1984; Menitsky, 2005).

Kuzey yarıkürenin en önemli odunsu cinslerinden biri ve önemli orman ağaçları olan meşelerde tür tespiti çok kolay değildir. Çoğu kez doğru teşhis için yaprak ve meyve taşıyan sürgünler gereklidir, çiçek özellikleri bu amaçla çok kullanılmaz. Türkiye meşeleri, odunlarının anatomik yapıları, meyvelerinin olgunlaşma süresi ve yaprak özelliklerine göre: 1-Akmeşeler, 2-Kırmızı meşeler, 3-Herdem yeşil meşeler olmak üzere üç gruba ayrılır. Bu grupların genel özellikleri ve Türkiye’de doğal yetişen taksonlar Yaltırık (1984)’e göre aşağıda verilmiştir:

AKMEŞELER (Seksiyon Quercus): Odunlarında geniş lümenli traheler yıllık halkanın ilkbahar odununda 1-2 sıra halinde yan yana gelerek çevrel diziliş gösterirler. İlkbahar odunu trahelerinden yaz odunu trahelerine geçiş birdenbire olur, yaz odunu trahelerinin lümenleri çok daralır. Yaz odunu traheleri “alevdili” veya “yelpaze” biçimindeki bir alan üzerinde çok sayıda ve sık bir şekilde yer alırlar. Yaprak lopları veya dişlerin ucunda kılçıksı-dikensi bir çıkıntı bulunmaz. Meyve olgunlaşması 1 yılda tamamlanır. Genellikle meyvenin iç yüzü çıplak ve tohumlar daha az tanenli olduğundan tatlıdır. Akmeşe grubundan Türkiye’de doğal yetişen taksonlar şunlardır: Quercus robur, Quercus petraea, Quercus hartwissiana, Quercus frainetto, Quercus vulcanica, Quercus pontica, Quercus infectoria, Quercus pubescens, Quercus
macranthera subsp. syspirensis

KIRMIZI MEŞELER (Seksiyon Cerris Loudon): İlkbahar odununda yıllık halkalar 1-2 sıra halinde yan yana gelerek çevrel diziliş gösterirler. İlkbahar odunu trahelerinden yaz odunu trahelerine geçiş ani değil yavaş yavaş olur, yaz odunu trahelerinin lümenleri birdenbire daralmaz. Yaz odunu traheleri oldukça seyrek, şekilleri oval veya dairemsi olup, zarları kalındır. Yaprak lopları ucunda kılçıksı dikensi çıkıntılar bulunur. Çoğunlukla meyve 2 yılda olgunlaşır. Meyvenin iç yüzü genellikle tüylü, tadı acıdır. Kırmızı meşe grubundan Türkiye’de doğal yetişen taksonlar şunlardır: Quercus libani, Quercus trojana, Quercus cerris, Quercus brantii, Quercus ithaburensis subsp. macrolepis

HERDEM YEŞİL MEŞELER (Seksiyon ilex Loudon): İlkbahar odununda büyük trahelerin oluşturduğu devamlı bir halka yoktur. İlkbahar ve yaz odunu içerisinde küçük ve büyük traheler yan yana bulunur. Traheler şeritler halinde radyal yönde bir yıllık halkadan diğerine uzanan sıralar halindedir. Trahelerde “thyll (tül)” oluşumu yoktur veya çok ender rastlanır. Yapraklar deri gibi sert, tam kenarlı veya kenarları dişli-sert dikenlidir. Meyve 1 veya 2 yılda olgunlaşır. Türkiye’de doğal yetişen herdem yeşil meşe taksonları şunlardır: Quercus coccifera, Quercus ilex, Quercus aucheri

1.Yaprakları kalın, deri gibi sert, herdem yeşil (seksiyon ilex)

2.Olgun yapraklar çıplak; kenarları çoğunlukla dikenli dişli; meyve olgunlaşması 2 yılda olur; kadeh pullarının uç kısımları çıkıntılı ve batıcıdır ...Quercus coccifera

2.Olgun yaprakların alt yüzleri keçe gibi sık tüylü; tam kenarlı veya dişlidir; kadeh pulları birbiri üzerine yatmıştır, çıkıntılı değildir..

3.Meyve 2 yılda olgunlaşır; kadeh 25 mm çapında; yaprak alt yüzü boz, mum tabakası ile karışık tüylü; yaprak sapları kısa (1-4 mm); meyveleri tatlı ...Quercus aucheri
3.Meyve 1 yılda olgunlaşır; kadeh 15 mm çapında; yaprakların alt yüzü mumlu değil fakat keçe gibi tüylü; yaprak sapları daha uzun (5-15 mm), meyvelerin tadı buruk ...Quercus ilex

1.Yapraklar yumuşak veya deri gibi sert; yazın yeşil veya kurumuş olarak kışı ağaç üzerinde dökülmeden geçirir.

4.Meyve olgunlaşması 2. yılda olur; olgunlaşan kupulaların sapı kalındır (2,5-5 mm çapında); yaprak loplarının ucunda az veya çok belirgin kılçıksı-dikenli çıkıntılar bulunur; kadeh pulları çoğunlukla birbiri üzerine gevşek kapanmış veya geriye doğru kıvrık (seksiyon Cerris)

5.Yaprak uzun mızrak veya geniş şeritsi biçimde; alt yüzleri çıplak veya seyrek yıldız tüylü bazen her iki yüzü de yoğun yıldız tüylü (Q. trojana subsp. yaltırıkii); yaprak kenarları sivri keskin dişli; kadehin pulları dip tarafta birbiri üzerine kapanmış; kadeh kenarına doğru pulların ucu gevşemiş.

6.yaprak sapları 1-2 cm uzunluğunda; yapraklar 6-10 (-15) x 2-3 (-6) cm boyutlarında; yaprak kenarlarındaki diş sayısı 10-14 çift ...Quercus libani

6.Yaprak sapları 1 cm’den kısa; yapraklar 3-8 (-10)x(1,5-3 (-4) cm boyutlarında; yaprak kenarlarındaki diş sayısı 8-10 (-12) çift ...Quercus trojana

5.Yapraklar yumurtamsı-eliptik veya dar yumurta biçiminde; alt yüzleri keçe gibi sık yıldız tüylerle kaplı; kadeh büyük, tırnaklar uzun, şeritsi, çoğunlukla birbiri üzerine gevşek kapanmış veya geriye doğru kıvrık.

7.Tomurcuk dış pulları saç gibi ince ve uzundur ve dökülmezler; yapraklar az veya çok derin lopludur ve lopların ucunda oldukça kısa dikenleri vardır; kupulanın pulları (tırnaklar) iplik gibi incedir ...Quercus cerris

7.Tomurcuk dış pulları saç gibi uzamamıştır. Yapraklar dişli veya çoğunlukla sığ loplu; diş ve lopların ucu uzun kılçıksı dikenlidir; kupula pulları (tırnaklar) geniş şeritsi veya köşelidir.

8.Yaprak kenarları düzenli aralıklarla dişli, loplu değil; kupula pulları geniş veya dar üçgen şeklinde, geriye kıvrılmamış ...Quercus brantii

8.Yaprak kenarları düzensiz aralıklarla loplu, loplar sivri uçlu; kupula pulları dar şerit şeklinde ve köşeli, olgunlaştığında odunlaşır, çoğunlukla geriye kıvrık ...Quercus ithaburensis subsp. macrolepis

4.Meyve olgunlaşması 1 yılda olur; olgunlaşan kupulanın sapı incedir (1-3 mm çapında); yaprak loplarının ucunda dikensi çıkıntı bulunmaz; kadeh pulları çoğunlukla birbirinin üzerine sıkıca kapanmıştır veya bazı taksonlarda pulların uç kısmı gevşektir, hiçbir zaman geriye kıvrılmazlar (seksiyon Quercus)

9. Yaprak kenarı düzenli aralıklarla keskin dişli, diş sayısı 20-30 arasında değişir; yapraklar büyük, yan damarlar birbirine paralel ve çok sayıda (16-30) ...Quercus pontica

9.Yapraklar loplu veya tam kenarlıdır ( ender olarak dişli olabilir).

10.Yapraklar yarı daimi yeşil, dar yumurtamsı veya eliptik şekilde olup tam kenarlıdır, kenarları ondülelidir veya üçgen şeklinde kaba dişli lopludur ...Quercus infectoria

10.Yapraklar yazın yeşil; ters yumurta biçiminde, az veya çok derin loplu.

11.kadeh 12 cm’ye kadar saplı; kadeh pulları sıkı bir şekilde kadehe yatık olup sadece uçları dışarı dönüktür.

12.Yaprak sapı kısa veya sapsız; yaprak lopları ve oyuntuları düzensiz; 5-9 çift yan damar birbirine paralel değil; interkalar damarlar vardır ...Quercus robur

12.Yaprak sapı 10-25 mm uzunluğunda; yaprak ayası sığ ve düzenli loplu; 8-14 çift yan damar birbirine paralel olarak uzanır, interkalar damar yoktur ...Quercus hartwissiana

11.Kadeh sapsız veya çok kısa saplı (5 mm’ye kadar)

13.Yaprakların alt yüzleri sık yıldız tüylerle örtülmüştür.

14.Terminal tomurcuklardaki kulakçıklar uzun süre dökülmeden kalır; yaprak ayası düzenli loplu, loplar derin oyuntulu değil; interkalar damar yoktur veya 1-2 tanedir; kadeh pulları dar, uzun şeritsi ve birbirinin üstüne gevşek kapanmıştır ...Quercus macranthera subsp. syspirensis

14.Tomurcuklardaki kulakçıklar erken dökülür, yapraklar düzensiz lopludur, interkalar damarlar vardır, kadeh pulları birbirinin üstüne gevşek veya sıkıca kapanmıştır ...Quercus pubescens

13.Yapraklar çıplak veya seyrek ince tüylüdür.

15.Yapraklar sapsız, ayanın dip tarafı derin yüreğimsidir, yapraklar sürgünün uçlarına doğru toplanmıştır; düzenli, dar ve derin oyuntulu loplar tali lopçuklu; tomurcuklar büyük, köşeli ve üzeri sık tüylüdür ...Quercus frainetto

15.Yapraklar saplı; sürgün üzerinde eşit aralıklarla dizilmiştir.

16. Yaprak ayasında interkalar damarlar ve lopların tali lopçukları mevcuttur ...Quercus vulcanica

16.Yaprak ayasında interkalar yoktur, loplar düzenli aralıklı, tali lopçuklar yok veya belirgin değildir ...Quercus petraea