Quercus petraea

Hacılı / Pülümür / Tunceli - Eylül 2019 © Ahmet Demirtaş

Gözlem bildir

Sapsız meşe

Fagaceae / Quercus / Quercus petraea

Sapsızmeşe (Quercus petraea) Kayıngiller (Fagaceae) ailesinden bir türdür. Türkiye'de Istranca, Çatalca-Kocaeli, Güney Marmara, Batı, Orta ve Doğu Karadeniz, İç Batı Anadolu, Yukarı Sakarya, Yukarı Fırat, Yukarı Murat-Van, Hakkari, Adana, Orta Fırat alt bölgelerinde doğal yayılış göstermektedir. Türkiye dışında Avrupa, Kafkaslar ve İran´da doğal olarak yetişen bir türdür. Alttürlerine göre değişkenlik göstermekle birlikte, deniz seviyesi ile 2200 m yükseklikler arasında; kayın, gürgen, kızılağaç. kestane ve dişbudak ile karışık veya saf ormanlar kurar.

Bilimsel olarak Quercus petraea (Matt.) Liebl. şeklinde tanımlanır. Quercus Latincede doğrudan `meşe` anlamındadır; muhtemelen Kelt dilinde `iyi` anlamına gelen quer ve `ağaç` anlamına gelen cuez kelimelerinin birleşiminden türetilmiştir. Petraea Eski Yunancada `taşlık/kayalık yerde yetişen/yaşayan' anlamına gelen πετραῖος (petraîos) kelimesinden türetilmiştir. Parantez içerisindeki kısaltmalar bu taksonu ilk yayınlayan kişiyi/kişileri, parantez dışındakiler ise ilk yayın ardından bu taksona revizyon yapan kişi/kişileri belirtir. Matt. kısaltması bilim insanı Heinrich Gottfried von Mattuschka (1734-1779) için kullanılmıştır. Liebl. kısaltması bilim insanı Franz Kaspar(Caspar) Lieblein (1744-1810) için kullanılmıştır.

Morfoloji

Kışın yaprağını döken, 30 m’ye kadar boylanabilen dar tepeli ağaçlardır. Kabuk düzenli ve dar aralıklarla boyuna derin çatlaklı, açık gri-kahverengidir. Sürgünler genellikle kırmızımtırak kahverenginde, çıplak, lentiseller belirgindir. Tomurcuklar 7 mm boyunda, sarımtırak kahverengi, çıplak, tomurcuk pullarının kenarı kirpiklidir. Kulakçıklar genellikle dökülür bazen terminal tomurcukların yanında dökülmeden kalır. Yapraklar 6-17 cm boyunda, 3-9 cm eninde, eliptik, ters yumurtamsı ya da uzun dikdörtgenimsi şekilde, dibe doğru kama gibi daralmış veya çarpık yuvarlakçadır. Ayanın kenarı 5-9 adet düzenli sığ veya derin loplu, 5-11 çift damar birbirine az çok paralel uzanır. İnterkalar damar yoktur veya yaprağın dip kısmına yakın bölgede 1-2 tane bulunabilir. Yaprağın üst yüzü parlak ve çıplak, alt yüzü ise soluk yeşil, çıplak veya basılmış yıldız tüylüdür. Ancak damarlar üzerinde uzun basit tüyler bulunmaktadır. Yaprak sapı 1-3.5 cm uzunluğundadır. Meyve bir yılda olgunlaşır. Kadeh yarıküre veya armut biçiminde, 10-20 mm çapındadır. Kadeh pulları birbiri üzerine sıkıca kapanmış, dipleri belirgin olarak yumru gibi çıkıntılı veya düz, basık ya da gevşek olup uçları kahverengi ve tüylüdür. Kadeh palamutun 1/2 veya 2/3’ ünü içerisine almıştır(Hedge ve Yaltırık, 1982). Kadeh sapsız veya kısa (bazen yaprak sapı uzunluğuna erişebilen) bir sap ucunda yer alır (Menitsky, 2005).

Türkiye’nin en önemli orman ağaçlarından olan sapsız meşenin ülkemizde 3 alttürü vardır (Hedge ve Yaltırık, 1982):

Quercus petraea subsp. petraea: Bu alttürde kadeh pullarının dip kısmı yumrulu çıkıntılı değil düzdür, yaprakların alt yüzü tüylü, damar koltuklarında tüy demetleri bulunur. Genel coğrafi yayılışı Avrupa olan bu takson ülkemizde Demirköy, Malkara-Keşan ve Mudurnu’da meşe-kestane karışık ormanlarda yaklaşık 200 m’lerde sınırlı bir yayılış gösterir.

Quercus petraea subsp. iberica: Bu alttürde kadeh pulları yumru gibi çıkıntılı ve yapraklar sığ lopludur. Ayanın her iki yüzü de çıplaktır (Hedge ve Yaltırık, 1982). Genel coğrafi yayılışı Balkanlar, Anadolu, Kafkaslar ve Kuzey İran’dır. Ülkemizde Marmara Bölgesi ile tüm Kuzey Anadolu Bölgesinde saf bükler veya ormanlar kurduğu gibi, Castanea sativa, Fagus orientalis, Carpinus betulus, Pinus nigra ve Picea orientalis ile karışıklığa girer, deniz seviyesinden 1300 (-1600) m yüksekliğe kadar çıkar.

Quercus petraea subsp. pinnatiloba: Bu alttürde kadeh pulları yumru gibi çıkıntılı ve yapraklar derin parçalı loplu, alt yüzleri grimsi yeşil renkli ve ince tüylüdür. Normalde boylu ağaçlar olduğu halde özellikle Doğu Anadolu’da yoğun hayvan otlatması nedeniyle boylu çalı görünümündedirler. Genel coğrafi yayılışı Balkanlar, Türkiye, Kafkasya ve Kuzey İran olup ülkemizde Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da Maraş, Malatya, Elazığ, Tunceli, Bingöl, Muş, Bitlis, Van, İçel, Adana, Hatay ve Hakkari’de 1200-2200 m’ler arasında Q. infectoria subsp. boissieri, Q. cerris, Cedrus libani, Pinus nigra ile karışıklığa girer.

Gözlemler

İnaltı / Ayancık / Sinop
Kasım 2023 ©Serdar Ölez Quercus petraea

Dağbek / Pülümür / Tunceli
Haziran 2022 ©Serdar Ölez Quercus petraea

Yağcıhüseyin / Kızılcahamam / Ankara
Aralık 2020 ©Mustafa Gökmen Quercus petraea

IUCN Kırmızı Liste Kategorisi

DÜŞÜK RİSKLİ / LEAST CONCERN
Bu tür geniş yayılışlıdır ve nüfusu yüksektir. Yakın gelecekte tükenme riski bulunmamaktadır.
Nesli tükenme tehlikesi altında olan türlerin kırmızı listesi Uluslararası Doğal Hayatı ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği tarafından hazırlanmaktadır.

Benzer taxonlar

Türkiye´de doğal yayılan diğer Q. petraea taksonları: Quercus petraea subsp. iberica, Quercus petraea subsp. petraea, Quercus petraea subsp. pinnatiloba
Türkiye´de doğal yayılan diğer Quercus türleri: Q.aucheri, Q.brantii, Q.cerris, Q.coccifera, Q.dalechampii, Q.frainetto, Q.hartwissiana, Q.ilex, Q.infectoria, Q.ithaburensis, Q.kotschyana, Q.libani, Q.macranthera, Q.petraea, Q.pontica, Q.pubescens, Q.robur, Q.trojana, Q.vulcanica
Gözlem bildirilen diğer Quercus türleri: Q.castaneifolia, Q.glauca, Q.nigra, Q.palustris, Q.rubra, Q.suber

Kaynaklar

Akkemik, Ü. (Ed). 2018. Türkiye’nin Doğal-Egzotik Ağaç ve Çalıları. Orman Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara. 684s.
Hedge, I., Yaltirik, F. 1982. Quercus L. pp. 659-683 In: Davis P. H. (ed.), Flora of Turkey and the East Aegean Islands 7. – Edinburgh University Press.
Menitsky, Y.L. 2005. Oaks of Asia. Science Pub. Inc., 549 p.
NGBB (2022). Bizim Bitkiler. https://bizimbitkiler.org.tr. Erişim tarihi 5Ağu2022 (Türkiye bitkileri listesi, yayılış bilgileri ve Türkçe adları)
Kırsal Çevre (Sürekli). Kırsal Çevre ve Ormancılık Sorunları Araştırma Derneği. http://www.kirsalcevre.org.tr (Gönüllülerin bölgesel gözlemleri ile yayılış bilgilerinin güncellenmesi)
Lindon, Heather, Gardiner, Lauren, Vorontsova, Maria, & Brady, Abigail. (2020). Gendered Author List International Plant Names Index 2020 (Version 2) [Data set]. Zenodo. https://doi.org/10.5281/zenodo.3911077 (Tür epitetlerinde kullanılan bilim insanlarının isim kısaltmaları)
IUCN (2022). The IUCN Red List of Threatened Species. Version 2022-1. (Türkiye´deki tehlike altında bulunan türler listesi)

Manifesto: Floranatolica sayfaları amatör bir grup tarafından derlenir hazırlanır; mekânlar, rotalar ve canlılar hakkında genel bilgiler vererek, insanların doğa sevgisi ve onu koruma ve araştırma isteğini arttırmayı hedefler. Floranatolica, bitki gözlemlerini kaydedip organize edebileceğiniz ve diğer gözlemciler ve araştırmacılar ile paylaşabileceğiniz bir platform sağlar. Floranatolica ayrıca gezip gördüğünüz yerlerin parkur, yorum ve gözlemlerini paylaşabileceğiniz bir platformdur. Dileyen herkes Floranatolica'ya gönüllü katkı sağlayabilir. Floranatolica tüm doga yürüyüşçülerini, bitki gözlemcilerini, mantar toplayıcılarını, orman ve park korucularını, ekolojistleri ve doğa tutkunlarını bu amaçla yurttaş bilgin olmaya davet eder; ayrıca tüm bilim insanlarını da gözlemlerini erişilebilir ve sistematik platformlarda paylaşmaya davet eder. Floranatolica biyo-coğrafyamızda tanımlanabilen/keşfedilen tüm verilerin toplumun ortak değeri olduğuna, bu değerin tanınması ve anlaşılması ile onu koruma isteğinin belirgin olarak artacağına inanır. floranatolica.com web sitesi GezenAdam tarafından şekillendirilmiştir; bu sayfalarda yayınlanan içeriklere katkıda bulunmak veya değiştirmemiz gerektiğini düşündüğünüz kısımları bildirmek için bize admin@floranatolica.com adresinden ulaşabilirsiniz. Yasal Uyarı: Bu sayfa Creative Commons Atıf CC-BY-SA 4.0 Uluslararası Lisansı ile yayınlanmaktadır; uygun atıf ve bağlantı vermek kaydı ile bu sayfada yayınlanan görsel ve metinleri her ortam veya formatta kopyalayabilir ve yeniden dağıtabilirsiniz; bu sayfaya atıf yapmak için MLA, CMOS, APA, ASA, MHRA,... kalıplarından yararlanabilirsiniz. Bu sayfada yayınlanan fotoğraf ve metinlerin tüm sorumluluğu paylaşımı yapan editöre aittir. Editör bu fotograf veya metinleri floranatolica.com web sitesinde yayınlayarak, kendi adı ve bu sayfa bağlantısı verilmesi kaydı ile bunların her ortam veya formatta kopyalanabilir ve yeniden dağıtilabilir olmasına izin verdiğini kabul etmektedir. Editör kendisine ait olmayan ve telif hakkı içeren veya T.C. yasalarına uygunsuz paylaşımlar yapamaz. Florꜳnatolica şikayet postası almadığı sürece bu paylaşımları yayında tutar ve içerik sorumluluğunu kabul etmez. Bu paylaşımların içeriği ile ilgili uygunsuz bir durum olduğunu düşünüyorsanız lütfen admin@floranatolica.com adresine bildiriniz. Bildiriminiz en kısa sürede değerlendirilip size bilgi verilecektir. Çerez Politikası ve Aydınlatma Metni: 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu uyarınca, kişisel verileriniz; veri sorumlusu olarak Florꜳnatolica web sitesi tarafından KVKK Aydınlatma Metninde belirtilen kapsamda işlenebilecektir. KVKK Aydınlatma Metninde belirtilen haklarınıza ilişkin taleplerinizi, Veri Sorumlusuna Başvuru Usul ve Esasları Hakkında Tebliğ uyarınca hazırlayarak admin@floranatolica.com eposta adresinden iletebilirsiniz. Reklam Politikası: Bu sayfada yayınlanan reklamlar GoogleAdsense tarafından seçilmekte ve yerleştirilmektedir. Uygunsuz içerikte olduğunu düşündüğünüz reklamları bildiriniz.

Quercus etimolojisi

petraea etimolojisi

Morfoloji

Gözlemler

IUCN Kırmızı Liste Kategorisi